ભારતમાં સાપ વિશે જૂની માન્યતા છે કે જો કોઈ સાપને મારી નાખવામાં આવે તો તેની આંખોમાં તેને મારનાર વ્યક્તિની તસવીર છપાઈ જાય છે. પાછળથી તેનો સર્પ ચોક્કસપણે તેના જીવનસાથીના મૃત્યુનો બદલો લે છે. બોલિવૂડ ફિલ્મોએ આ ગેરસમજને વધુ મજબૂત કરી. આ જ કારણ છે કે આજે પણ નાગને માર્યા બાદ તેનું માથું સંપૂર્ણ રીતે કચડી નાખવામાં આવે છે. સાપના બદલા પર આધારિત ઘણી બોલિવૂડ ફિલ્મો બની છે. લગભગ તમામ વાર્તાઓમાં નાગને બદલો લેતો બતાવવામાં આવ્યો છે.
એક પ્રચલિત વાર્તા અનુસાર, એક નાગ નાગિનને ખૂબ પ્રેમ હતો. તેઓ જંગલમાં સાથે રહેતા હતા. એક દિવસ લાકડા કાપનારાએ નાગને મારી નાખ્યો. જ્યારે નાગિનને આ વાતની જાણ થઈ તો તે ખૂબ જ દુઃખી થઈ ગઈ. તેણે લાકડા કાપનાર પાસેથી બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું. રાત્રિના અંધકારમાં નાગિન લાકડા કાપનારના ઘરે પહોંચી અને તેને ડંખ માર્યો.
લાકડા કાપનાર વેદનામાં મૃત્યુ પામ્યો. પરંતુ વિજ્ઞાન નાગિનના બદલાની વાર્તાથી બરાબર ઊલટું કહે છે. મિશન સ્નેક ડેથ ફ્રી ઈન્ડિયાના સંયોજક ડો.આશિષ ત્રિપાઠીએ જણાવ્યું હતું કે નાગ નાગિન દ્વારા બદલો લેવાની કહાની વિજ્ઞાન અનુસાર કોઈપણ ખૂણાથી બંધબેસતી નથી. ડો.આશિષ ત્રિપાઠી કહે છે કે નાગ કે નાગિનની આંખમાં કોઈ પણ પ્રકારની છબી સંગ્રહિત થતી નથી, નાગ દ્વારા બદલો લેવાની વાર્તા બનાવટી છે. તેની પાછળ એક વૈજ્ઞાનિક કારણ છે.
ડો.આશિષ ત્રિપાઠીએ જણાવ્યું કે ફેરોમોન્સ સાપ કે અન્ય પ્રાણીઓના શરીરમાં જોવા મળે છે. (ફેરોમોન્સ એ પ્રાણીઓ દ્વારા પ્રકાશિત રાસાયણિક સંકેતો છે) ફેરોમોન્સ સાપના બદલાની વાર્તા પાછળ પણ કામ કરે છે. વાસ્તવમાં, જ્યારે સાપને મારી નાખવામાં આવે છે, ત્યારે સાપ પેશાબ કરે છે અને ખાસ ફેરોમોન્સ છોડે છે.
જીવતા સમયે ફેરોમોન્સ અલગ હોય છે અને મૃત્યુ પછી, વિવિધ પ્રકારના ફેરોમોન્સ મુક્ત થાય છે. મૃત્યુ વખતે પીડામાં કર્કશ કરતો સાપ ફેરોમોન્સ છોડે છે. તે પછી, જ્યારે નાગિન ત્યાં પહોંચે છે, ત્યારે તે ફેરોમોન્સને સૂંઘે છે અને અનુમાન કરે છે કે અમારો એક સાથી અહીં માર્યો ગયો છે.
ડો. આશિષ ત્રિપાઠીએ જણાવ્યું કે મૃત સાપના ફેરોમોન્સને જાણ્યા બાદ નાગિન અત્યંત ગુસ્સે થઈ જાય છે અને બદલો લેવા માટે નીકળી પડે છે. આવી સ્થિતિમાં જે પણ તેની સામે આવે છે, નાગિન તેને ડંખ મારીને મારી નાખવાનો પ્રયાસ કરે છે. તેની પાછળનું કારણ એ છે કે નાગ કે નાગિન તે વિસ્તારમાં અસુરક્ષિત અનુભવવા લાગે છે. જેના કારણે તે તેની સામેની વ્યક્તિને નિશાન બનાવે છે.
ડો. આશિષ ત્રિપાઠીએ જણાવ્યું કે નાગ કે નાગિને માર્યા પછી લોકો સામાન્ય રીતે કહે છે કે તેને દાટી દેવો અથવા તેને બાળી દેવો. આમ કર્યા પછી પણ ફેરોમોન્સ ઘટનાસ્થળે હાજર રહે છે. જેને સૂંઘવાથી નાગ કે નાગિનને ખબર પડે છે કે તેનો એક સાથી માર્યો ગયો છે.
