બે વખત બિહારના મુખ્યમંત્રી રહી ચૂકેલા કર્પૂરી ઠાકુરને ભારત રત્ન (મરણોત્તર) આપવામાં આવશે. કેન્દ્ર સરકારે જનનાયક કર્પૂરી ઠાકુરની જન્મજયંતિની પૂર્વ સંધ્યાએ આ જાહેરાત કરી હતી. બુધવારે એટલે કે આજે તેમની 100મી જન્મજયંતિ છે. ભારત રત્ન દેશનું સર્વોચ્ચ સન્માન છે. કલા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, સમાજ સેવા અને રમતગમતના ક્ષેત્રોમાં અસાધારણ યોગદાન આપનાર વ્યક્તિઓને આપવામાં આવે છે. તેની શરૂઆત 1954માં તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા કરવામાં આવી હતી.
1954માં જ્યારે પહેલીવાર ભારત રત્ન આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી ત્યારે આ સન્માન 3 વ્યક્તિઓને આપવામાં આવ્યું હતું. આ સન્માન સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ ગવર્નર જનરલ ચક્રવર્તી રાજગોપાલાચારી, વૈજ્ઞાનિક ચંદ્રશેખર વેંકટરામન અને ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણનને આપવામાં આવ્યું હતું. જાણો કોણ નક્કી કરે છે કે ભારત રત્ન કોને મળે છે, તે મેળવનાર વ્યક્તિને શું ફાયદો થાય છે અને તેની કિંમત કેટલી છે.
કોણ નક્કી કરે છે કે કોને ભારત રત્ન મળે છે?
દેશના સર્વોચ્ચ સન્માન ભારત રત્ન કોને મળશે તેના નામની ભલામણ વડાપ્રધાન કરે છે. જે બાદ રાષ્ટ્રપતિ તે વ્યક્તિનું સન્માન કરે છે. સન્માન માટે એવી વ્યક્તિના નામની ભલામણ કરવામાં આવે છે કે જેની સિદ્ધિઓ અનુપમ છે. જેને લઈને લોકો જાગૃત છે. જે દેશ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તેમાં અર્થશાસ્ત્રી અમર્ત્ય સેન, પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયી, ક્રિકેટર સચિન તેંડુલકર, ગાયિકા લતા મંગેશકર અને ભૂપેન હજારિકા સહિત ડઝનબંધ નામો સામેલ છે.
ભારત રત્ન મેળવનારને શું મળે છે?
રાષ્ટ્રપતિ તેમને પ્રમાણપત્ર અને મેડલ આપીને સન્માન કરે છે. જેના પર તેમની સહી છે. પ્રમાણપત્રને સનદ કહેવામાં આવે છે. પીપળના પાંદડાના આકારના ચંદ્રકની એક બાજુએ પ્લેટિનમનો ચમકતો સૂર્ય છે અને તેની સામે અશોક સ્તંભ છે. સરકાર દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર, ભારત રત્ન મેડલ અને તેના બોક્સ સહિત લઘુચિત્રની કુલ કિંમત 2,57,732 રૂપિયા છે.
આ સન્માન સાથે કોઈપણ પ્રકારની રકમ આપવામાં આવતી નથી. જો કે એ જરૂરી નથી કે દર વર્ષે ભારત રત્નની જાહેરાત થાય. જ્યારે તે 1954 માં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે તે ફક્ત જીવંત લોકોને જ આપવામાં આવતું હતું, પરંતુ બીજા જ વર્ષે એટલે કે 1955 માં, તેને મરણોત્તર આપવાનું શરૂ થયું. એક વર્ષમાં 3 થી વધુ ભારત રત્ન આપવામાં આવતા નથી.
સામાન્ય રીતે આ સન્માન 26 જાન્યુઆરીએ આપવામાં આવે છે, જે પહેલા કેન્દ્ર સરકાર સન્માનિત વ્યક્તિના નામની જાહેરાત કરે છે. આ માટે, ગેઝેટ દ્વારા નિયમિતપણે જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવે છે. છેલ્લી વખત આ સન્માન 2019માં પ્રખ્યાત ગાયક અને સંગીતકાર ભૂપેન હજારિકાને આપવામાં આવ્યું હતું.
ભારત રત્ન મેળવનાર VVIP કેવી રીતે બને છે?
આ સન્માન મેળવનાર વ્યક્તિને ઘણી સુવિધાઓ પણ મળે છે. આ તે સુવિધાઓ છે જે તેમને VVIP કેટેગરીમાં લાવે છે. તેમને સરકાર તરફથી ઘણી સુવિધાઓ મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, રેલવે તરફથી મફત મુસાફરીની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે. કેન્દ્ર સરકાર તેમને વોરંટ ઓફ પ્રેસિડેન્સીમાં સ્થાન આપે છે. આ તે પ્રોટોકોલ છે જે રાષ્ટ્રપતિ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ, વડાપ્રધાન, રાજ્યપાલ, પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ, નાયબ વડાપ્રધાન, મુખ્ય ન્યાયાધીશ, લોકસભા અધ્યક્ષ, કેબિનેટ મંત્રી, મુખ્યમંત્રી, પૂર્વ વડાપ્રધાન અને સંસદમાં વિરોધ પક્ષના નેતા દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે.
વોરંટ ઓફ પ્રેસિડેન્સી પ્રોટોકોલ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે કે સરકારી કાર્યક્રમોમાં કોણ આગળ અને કોણ પાછળ બેસશે. આ સિવાય તેમને ડિપ્લોમેટ પાસપોર્ટ મળે છે. કોઈપણ રાજ્યના સરકારી ગેસ્ટ હાઉસમાં રહેવાની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે. તેઓને રાજ્યમાં પરિવહન, ભોજન અને રહેવાની સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
સન્માન મેળવનારને ભારતીય રાજદ્વારીઓ અને ઉચ્ચ ક્રમાંકિત સરકારી અધિકારીઓને મરૂન કવર સાથે રાજદ્વારી પાસપોર્ટ મળે છે. આ સાથે જીવનભર મફત હવાઈ મુસાફરીની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે.
