ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન મનમોહન સિંહે ગુરુવારે (26 ડિસેમ્બર) દિલ્હીની AIIMS ખાતે અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા. તેઓ લાંબા સમયથી બીમાર હતા. તેમના જીવન અને યોગદાનને યાદ કરતી વખતે ઘણી મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવી રહ્યો છે. આમાંથી એક ઘટના અમેરિકાના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ બરાક ઓબામાના સંસ્મરણો સાથે જોડાયેલી છે. ઓબામાએ તેમના પુસ્તક “A Promised Land” માં ડૉ.મનમોહન સિંહની ખૂબ પ્રશંસા કરી હતી. ઓબામાએ પૂર્વ પીએમ વિશે ઘણી બાબતોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
જૂન 2010માં કેનેડામાં જી-20 કોન્ફરન્સ દરમિયાન ડૉ. મનમોહન સિંહને મળ્યા બાદ બરાક ઓબામાએ કહ્યું હતું કે, “જ્યારે મનમોહન સિંહ બોલે છે ત્યારે આખી દુનિયા સાંભળે છે.” નવેમ્બર 2020માં પ્રકાશિત ઓબામાના પુસ્તક અ પ્રોમિસ્ડ લેન્ડમાં તેમની પ્રથમ ભારત મુલાકાત અને ડૉ. મનમોહન સિંહ સાથેની તેમની ચર્ચાઓ દર્શાવવામાં આવી છે.
ઓબામાના પુસ્તક ‘એ પ્રોમિસ્ડ લેન્ડ’માં મનમોહન સિંહનો ઉલ્લેખ
ભૂતપૂર્વ યુએસ પ્રમુખ બરાક ઓબામા દ્વારા લખાયેલ પુસ્તક એ પ્રોમિસ્ડ લેન્ડ તેમની રાજકીય કારકિર્દી પર આધારિત તેમના સંસ્મરણોનો પ્રથમ ભાગ છે. આ પુસ્તકમાં નવેમ્બર 2010માં તેમની ભારત મુલાકાત દરમિયાન બનેલી ઘટનાઓ અને ચર્ચાઓ વિગતવાર લખવામાં આવી છે. ઓબામાએ ડૉ. મનમોહન સિંહને ભારતના આર્થિક પરિવર્તનના મુખ્ય આર્કિટેક્ટ ગણાવ્યા અને તેમને “બુદ્ધિશાળી, વિચારશીલ અને વફાદાર નેતા” ગણાવ્યા.
મનમોહન સિંહે શું ચેતવણી આપી?
બરાક ઓબામાના જણાવ્યા અનુસાર, ડૉ. મનમોહન સિંહે ભારતમાં વધી રહેલી મુસ્લિમ વિરોધી ભાવનાઓ અને પરિણામે ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)ના વધતા પ્રભાવ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. ડૉ. સિંહે કહ્યું હતું કે અનિશ્ચિત સમયમાં ધાર્મિક અને જ્ઞાતિ એકતાનું આહ્વાન કરીને લોકોને ગેરમાર્ગે દોરવાનું સરળ બની જાય છે. રાજકારણીઓ માટે તેનો પોતાના હિતમાં ઉપયોગ કરવો મુશ્કેલ નથી, પછી તે ભારતમાં હોય કે વિશ્વના અન્ય કોઈ ભાગમાં. ઓબામાએ આ માટે સંમત થયા અને યુરોપમાં લોકશાહી અને ઉદારવાદના પડકારોનો ઉલ્લેખ કર્યો.
પાકિસ્તાન અને 26/11 હુમલા પર ચર્ચા
ડો.મનમોહન સિંહે ઓબામા સાથે ભારતના પાકિસ્તાન સાથેના સંબંધો પર પણ વાત કરી હતી. તેમણે પરમાણુ શસ્ત્રો ધરાવતા પાડોશી દેશ સાથે વધી રહેલા તણાવ અંગે પોતાની ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. ઓબામાએ લખ્યું છે કે 2008માં મુંબઈ આતંકી હુમલા બાદ ભારત-પાકિસ્તાનના સંબંધો વધુ તંગ બન્યા હતા. ઓબામાના જણાવ્યા અનુસાર, ડૉ. સિંહે એ પણ જણાવ્યું કે પાકિસ્તાનની ગુપ્તચર એજન્સી લશ્કર-એ-તૈયબા જેવા આતંકવાદી સંગઠનો સાથે જોડાયેલા હોવાના આરોપોને કારણે દ્વિપક્ષીય સંબંધો સુધારવામાં મુશ્કેલીઓ આવી રહી છે.
ડૉ. મનમોહન સિંહનું યોગદાન અને વૈશ્વિક દૃષ્ટિકોણ
બરાક ઓબામાએ ડૉ.સિંઘને ભારતના આર્થિક વિકાસના મુખ્ય આર્કિટેક્ટ ગણાવ્યા. તેમણે લખ્યું કે ડૉ.સિંઘ વૈશ્વિકરણ અને આર્થિક સંકટની અસરોને ઊંડાણથી સમજે છે. તેમની વિચારસરણી માત્ર ભારત પુરતી સીમિત ન હતી, પરંતુ વૈશ્વિક રાજકારણ અને અર્થવ્યવસ્થા પર પણ તેમની ઊંડી પકડ હતી.
