વર્ષ 2025માં મકરસંક્રાંતિની તારીખ 14મી જાન્યુઆરી હોવાનું કહેવાય છે. જ્યારે 2024માં આ તારીખ 15 જાન્યુઆરી હતી. માત્ર દાયકાઓથી જ નહીં પરંતુ સદીઓથી આ તારીખ 14 જાન્યુઆરીએ આવતી આવી છે અને તાજેતરના વર્ષોમાં આ તારીખ 15 જાન્યુઆરીએ પણ જોવા મળી રહી છે. છેવટે, શા માટે આ તફાવત છે અને શા માટે મકરસંક્રાંતિનો તહેવાર 14મી જાન્યુઆરીએ આવે છે, જ્યારે ભારતના અન્ય તમામ તહેવારો અંગ્રેજી કેલેન્ડરમાં અલગ-અલગ તારીખે આવે છે. આવો જાણીએ આ બધા સવાલોના જવાબ.
સંક્રાંતિ શું છે?
મકરસંક્રાંતિ એ એક ખાસ દિવસ છે જેનો સીધો સંબંધ સૂર્યની આસપાસ પૃથ્વીના પરિભ્રમણ સાથે છે. આ ચક્ર 365 દિવસ અને 6 કલાકમાં પૂર્ણ થાય છે. જ્યોતિષ અને ખગોળશાસ્ત્ર બંનેએ આ સમયગાળાને 12 ભાગોમાં વહેંચ્યો છે. કેલેન્ડર મુજબ આ ભાગો 12 મહિના છે. જ્યોતિષ શાસ્ત્ર અનુસાર આકાશના 12 ભાગ છે જેને રાશિચક્ર નામ આપવામાં આવ્યું છે. આ રીતે, સૂર્ય દર મહિને એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં જાય છે, જેને સંક્રાંતિ કહેવામાં આવે છે. આ દર મહિનાની 14 કે 14 તારીખે થાય છે.
મકરસંક્રાંતિ શું છે?
પૃથ્વીની સરખામણીમાં સૂર્ય જ્યારે ધનુરાશિથી મકર રાશિમાં આકાશમાં પ્રવેશે છે ત્યારે તે જ દિવસને મકરસંક્રાંતિ કહેવામાં આવે છે જેનું ધાર્મિક, જ્યોતિષ અને વૈજ્ઞાનિક રીતે દરેક રીતે મહત્વ છે અને તે બધા એકબીજા સાથે જોડાયેલા પણ છે. છેલ્લા ઘણા દાયકાઓથી આ તારીખ 14 જાન્યુઆરીએ જ આવતી હતી. પરંતુ 2017 થી, ક્યારેક તે 15 જાન્યુઆરીએ પણ આવવાનું શરૂ થયું છે.
મકરસંક્રાંતિ માત્ર 14 જાન્યુઆરીએ જ શા માટે?
દરેક સંક્રાંતિનો દિવસ સૂર્યના પરિભ્રમણ પર આધારિત હોય છે અને કેલેન્ડર પણ આના પર આધારિત હોય છે. આવી સ્થિતિમાં, આ તારીખ 14મી જાન્યુઆરીએ જ આવે છે. અહીં રસપ્રદ વાત એ છે કે ભારતના લગભગ તમામ તહેવારો ચંદ્ર કેલેન્ડર પ્રમાણે જ હોય છે. અને આ જ કારણ છે કે આ તહેવારો અંગ્રેજી કેલેન્ડર મુજબ દર વર્ષે અલગ-અલગ તારીખે આવે છે, પરંતુ મકરસંક્રાંતિનો સંબંધ ચંદ્ર સાથે નહીં પરંતુ સૂર્ય સાથે છે અને તેથી તેની તારીખ ચંદ્ર કેલેન્ડર સાથે નહીં પરંતુ સૂર્ય કેલેન્ડર સાથે મેળ ખાતી હોય છે.
આ તારીખ સતત બદલાતી રહે છે
નોંધનીય છે કે આ તારીખ પણ ઘણા વર્ષો પછી બદલાય છે અને હિન્દુ કેલેન્ડરમાં પણ બદલાતી રહી છે. એટલા માટે આ તારીખ અંગ્રેજી કેલેન્ડર પ્રમાણે બદલાતી રહે છે. મકરસંક્રાંતિ 1900 થી 1965 ની વચ્ચે 13 જાન્યુઆરી 25 ના રોજ ઉજવવામાં આવી હતી. આ પહેલા પણ આ તહેવાર ક્યારેક 12મીએ તો ક્યારેક 13મી જાન્યુઆરીએ ઉજવવામાં આવતો હતો.
પરંતુ 21મી સદીમાં 2019થી 15મી તારીખનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ત્યારથી, આ તારીખ થોડા વર્ષો સુધી 14 અને 15 તારીખ રહેશે. ત્યારબાદ 15મી જાન્યુઆરી નિયમિત થશે. 21મી સદીના અંત સાથે, તે 15-16 જાન્યુઆરીએ ઉજવવામાં આવશે.
આ બદલાવ શા માટે?
તેનું કારણ એ છે કે અંગ્રેજી કેલેન્ડર સચોટ નથી. આ કેલેન્ડરમાં મહિનાઓની તારીખો ઘણી વખત બદલવામાં આવી હતી, તે ફક્ત 30 ની આસપાસ જ રાખવામાં આવી હતી. પરંતુ આ 30 રાશિઓ સૂર્યના રાશિચક્રના પરિવર્તન અનુસાર નથી. દર વર્ષે રાશિચક્ર પાછલા વર્ષની સરખામણીમાં 20 મિનિટ આગળ શિફ્ટ થાય છે. તેથી, દર 72 વર્ષે રાશિ પરિવર્તનનો દિવસ બદલાય છે.
હવે 15 જાન્યુઆરીએ મકરસંક્રાંતિ ક્યારે આવશે?
હિન્દુ કેલેન્ડરમાં પણ એવું જ થાય છે અને જ્યારે મકરસંક્રાંતિ અંગ્રેજી કેલેન્ડર મુજબ કહેવામાં આવે છે ત્યારે તારીખમાં ફેરફાર હવે વિચિત્ર નથી. હિન્દુ કેલેન્ડર મુજબ હવે 2028, 32, 36, 40, 44, 47, 48, 52, 55, 56, 59, 60, 63, 64, 67, 68, 71, 72, 75, 76, 79, 80, 83, 84, 86, 87, 88, વર્ષ 90, 91, 92, 94, 95, 99 અને 2100માં મકરસંક્રાંતિની તારીખ 15 જાન્યુઆરીએ આવશે.
14મી કે 15મી તારીખના તફાવત પાછળનું કારણ એ છે કે હિન્દુ કેલેન્ડરમાં દિવસનો સમય પૂરા 24 કલાક નથી અને આ કેલેન્ડરમાં પણ દિવસ દરરોજ મધ્યરાત્રિ 12થી શરૂ થતો નથી. આ વખતે પણ માંકર સંક્રાંતિનો દિવસ સવારે 9.03 વાગ્યાથી શરૂ થઈ રહ્યો છે. આ કારણે ઘણી વખત તહેવાર બે તારીખે આવે છે અને તારીખ પણ બદલાય છે. તેથી જ ઘણીવાર કેટલાક તહેવારોના દિવસો બે તારીખે બતાવવામાં આવે છે.
